Voedselfraude

Wat is voedselfraude?
Voedselfraude gebeurt wanneer voedsel illegaal op de markt wordt gebracht met de bedoeling om de klant te misleiden, meestal voor financieel gewin. Hierbij gaat het om criminele activiteiten zoals het opzettelijk verkeerd etiketteren van voedsel, soortvervanging, namaak, misbranding, verdunning en overglazing. Hoewel voedselfraude vooral leidt tot het bedriegen van klanten, kan het ook leiden tot aanzienlijke risico's voor de voedselveiligheid van consumenten. De veelzijdige complexiteit van voedselfraude en ingewikkelde, wereldwijde voedselvoorzieningsketens maken het voor overheden moeilijk om dit probleem uit te roeien en de ware omvang van de fraude in kaart te brengen.

Voedselfraude heeft een negatieve invloed op het vertrouwen van de consument in de voedingsindustrie en de regelgevende instanties en zorgt voor economische schade. Het is geen nieuw fenomeen, maar staat de laatste jaren wel volop in de belangstelling. Naar aanleiding van het paardenvleesschandaal in de Europese Unie in 2013 dat de kwetsbaarheid van van internationale voedselketens voor fraude en georganiseerde misdaad blootlegde, zijn er door veel overheden en binnen de sector initiatieven ontstaan om voedselfraude te bestrijden. De Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO) volgt deze situatie nauwlettend en is betrokken bij een aantal activiteiten om landen voor te bereiden op het voorkomen van voedselfraude of de gevolgen ervan te beperken.

Waarom is voedelfraude opgenomen in het ASC-module?
Volgens de FAO wordt de visserij- en aquacultuursector gezien als een van de kwetsbaarste sectoren voor voedselfraude. Dit onderbouwd een onderzoek naar voedselfraude dat in 2015 in 57 landen werd uitgevoerd en door INTERPOL-Europol werd gecoördineerd (Europol, 2016).  In 2013 werd vis door het Europees Parlement aangewezen als de op één na meest waarschijnlijke categorie internationaal verhandelde voedingsmiddelen met een risico op fraude (Europees Parlement, 2013). Een groot wereldwijd onderzoek gepubliceerd in 2016 toonde aan dat het verkeerd etiketteren van vis voorkwam in elke schakel van de visverhandelingsketen, van het punt van aanlanding tot verwerking, distributie, detailhandel en catering (Oceana, 2016). Gevallen van frauduleuze praktijken tijdens de import en export van vis werden ook gemeld.

De FAO vraagt de sector om systemen te ontwikkelen en te implementeren om de kwetsbaarheid voor visfraude vast te stellen en om potentiële bronnen van visfraude binnen de toeleveringsketens te identificeren met als doel het risico op visfraude door middel van controlemaatregelen te minimaliseren.

Beperking van visfraude op nationaal niveau
Dit zijn essentiële eerste stappen voor nationale overheden bij het invoeren van officiële controleprogramma's voor visfraude:

1. Een erkende lijst van visnamen opstellen die gekoppeld zijn aan de wetenschappelijke nomenclatuur.
2. Visserijproducten en aquacultuurproducten die in de EU (waarschijnlijk) in de handel worden gebracht moeten, om aan de traceringsverplichtingen te voldoen, een etiket of andere informatiedrager bevatten met volgende gegevens:
   1. Handels- en wetenschappelijke naam van de soort;
   2. Productiemethode ("... gevangen ..." of "... gevangen in zoet water ..." of "... gekweekt ...");
   3. Gebied van vangst of kweek (aan de hand van de "Major Fishing Areas" van de FAO [FAO, 2018b]);
   4. Categorie gebruikt vistuig;
   5. Indicatie of het product ontdooid is (met beperkte uitzonderingen);
   6. Datum van minimale houdbaarheid - indien van toepassing;
3. Het versterken van officiële voedselcontroles, bijvoorbeeld door het nemen van DNA-monsters;
4. Versterking van de beheersystemen voor voedselveiligheid in de industrie;
5. Verplichte traceerbaarheid binnen de gehele keten.

Er bestaan online databases waarin voedselfraude wordt geregistreerd en waarin nieuws over verschillende regio's in de wereld wordt verzameld die kunnen helpen bij de beoordeling. Deze databases kunnen worden onderverdeeld in twee brede categorieën:

a) Rapid alert systems, zoals het European Union Rapid Alert System for Food and Feed (RASFF); and
b) Incidentbased subscription databases, zoals databases op abonnementsbasis voor de VS zoals Food Protection and Defense Institute (FPDI) of de United States Pharmacopeial Convention (USP).

ASC schrijft geen van deze systemen voor maar geeft ruimte om de implemente van de jaarlijkse evaluatie afhankelijk van het bedrijf zelf in te vullen.

Conclusie
Hoofdstuk 5.8.1 van het ASC Chain of Custody Module speelt in op de aanbeveling van de FAO, dat de visserijsector zijn voedselcontrolesystemen moet verbeteren om rekening te houden met frauderisico's in hun toeleverings- en afzetketens.

Bronnen:
2023: FAO: Food fraud – its impact on consumer trust and possible health consequences
2022: FAO: International and national regulatory strategies to counter food fraud
2018: FAO: Overview of food fraud in the fisheries sector
NVWA: Traceability obligation for fishery and aquaculture products